قبل از اینکه برخی بیماری‌ها در اواخر قرن نوزدهم تایید و پذیرفته شود، اکثر پزشکان با لباس‌های روزمرۀ خود عمل جراحی را انجام می‌دادند. با درک و علم جدید از نحوۀ گسترش عفونت‌ها، می‌دانیم که این شرایط بهداشتی نبوده و نیست. این موضوع ادامه داشت تا زمانی که در قرن بیستم، جراحان ملزم به پوشیدن لباس‌های تخصصی با عنوان اسکراب جراحی (گان،پزشکی) در اتاق عمل شدند.
برای آشنایی با معیارهای انتخاب لباس اتاق عمل به مقاله خرید اسکراب جراحی مراجعه کنید.
اسکراب جراحی چیست؟
اصطلاح «اسکراب» برای اشاره به لباس‌های بهداشتی که معمولاً کارکنان اتاق عمل، پزشکان و کادر پزشکی استفاده می‌کنند، اطلاق می‌شود. معنی لغوی اسکراب یعنی ضدعفونی کردن (مایعی که جراحان پیش از عمل جراحی دستهایشان را با آن ضدعفونی می‌کنند)، به همین دلیل لباس‌ها و روپوش‌های پزشکی هم اینگونه نامیده شده‌اند. در ابتدا پرسنل اتاق عمل هنگام ضدعفونی کردن خود از اسکراب استفاده می‌کردند و به همین دلیل “اسکراب” نام گرفته‌اند. معمولاً اسکراب‌ها شامل یک پیراهن آستین کوتاه و یقه V، شلوار گشاد و کمرِ کشی هستند. امروزه استفاده از اسکراب‌ها در محیط‌های دیگری گسترش یافته است که افراد ناچار به تماس با عوامل عفونی هستند، از جمله: اورژانس، مطب پزشکان، کلینیک‌های دامپزشکی و موارد دیگر. پوشیدن هر نوع لباس (حتی تیشرت) زیر اسکراب جراحی در اتاق عمل ممنوع است.
اسکراب در گذشته
تا قرن بیستم لباس مخصوصی برای جراحان وجود نداشت. و جراحی‌ها در یک اتاق با ابزارهایی که استریل نشده بود و بدون دستکش انجام میشد. هر چقدر که لباس یک جراح آلوده به خون و مایعات جراحی میشد نشان دهندۀ حرفه‌ای بودن آن جراح بود. بعدها برای جلوگیری از کثیف شدن لباس در برابر خون و … از پیشبند ساده‌ای استفاده میشد. تا پیش از قرن بیستم پزشکان حتی از ماسک و دستکش هم برای جراحی استفاده نمی‌کردند. در سال 1918 با همه گیر شدن ویروس آنفلوآنزا، برخی از پزشکان برای محافظت از خود در برابر عفونت‌ها از ماسک استفاده می‌کردند. در حالی که امروزه ماسک، کلاه و اسکراب بیشتر برای محافظت از بیمار و حفظ پاکیزگی محیط استفاده می‌شود. در همان زمان بود که کم‌کم پزشکان هنگام تمیز کردن اتاق عمل و ابزار جراحی، برای محافظت از دست‌های خود در برابر پاک کننده‌ها، شوینده‌ها و آلودگی‌های محیط دستکش را هم به پوشش‌های الزامی خود افزودند.
در دهۀ 40 با پیشرفت علم پزشکی و کشف عفونت‌ها، روپوش‌های پزشکی هم در بین جراحان رایج شد. در دهۀ 1970 علاوه بر پیراهن و شلوار، ماسک، دستکش و کفش، کلاه‌های بنددار یا دورکشی مخصوص هم جزء الزامات لباس پزشکان شد.
رنگ و مدل اسکراب
در ابتدا برای مشخص شدن آلودگی و تمیزی، اسکراب‌ها اغلب به رنگ سفید بودند. اسکراب‌های پزشکیِ سفید در برابر بازتاب نور شدید اتاق عمل چشمان کادر پزشکی را تحت فشار قرار می‌داد، به همین دلیل اسکراب‌های پزشکی در دهه‌های 1950 و 1960 در رنگ‌هایی مانند آبی و سبز محبوبیت بیشتری بین کادر پزشکی پیدا کرد و رنگ سفید هم ممنوع شد.
برخی از مراکز پزشکی از اسکراب‌های رنگیِ مختلف برای تمایز بین کارکنان بخش‌های مختلف (جراحی، کارشناسان و تکنسین‌های اتاق عمل، اورژانس و غیره) استفاده می‌کنند. گاهی اسکراب‌هایی که سایر متخصصان پزشکی استفاده می‌کنند، می‌تواند شخصی‌تر باشد، مثلا از رنگ‌ها و مدل‌های متنوعی استفاده کنند. اسکراب‌های جراحی اغلب آبی یا سبز روشن هستند و متعلق به بیمارستان می‌باشد و معمولاً نباید در خارج از محدودۀ اتاق عمل استفاده شوند. اسکراب‌های جراحی مدلها و طرح‌های ساده‌ای دارند تا بخش‌هایی از لباس را که آلودگی‌ها می‌توانند در آن پنهان شوند را به حداقل برساند و جایگزینی آنها ارزان و شستشوی آنها آسان است. رنگ اسکراب جراحی در کشورهای مختلف با توجه به قوانین مرکز درمانی و درجه‌بندی کادر درمان، متفاوت است. در سال‌های گذشته اسکراب‌های جراحی تنوع زیادی در طرح و رنگ و مدل‌های مدرن و زیبا داشته‌اند. البته در ایران تنوع چندانی در فروشگاه‌های اسکراب وجود ندارد.
در مراکز درمانی که کودکان بستری هستند، اغلب از رنگ‌ها و طرح‌های شاد و فانتزی استفاده می‌شود. در این بخش‌ها چاپ شخصیت‌های کارتونی و شاد و مورد علاقۀ کودکان می‌تواند در حفظ روحیۀ بیمار و پرسنل تاثیر داشته باشد و اندکی از سنگینی فضا کم کند.
برای بالا بردن ایمنی، اسکراب‌ها باید بعد از آلودگی احتمالی تعویض شوند و همیشه باید، در یک مرکز “شستشوی معتبر مراقبت‌های بهداشتی” تمیز شوند. اسکراب‌های یکبار مصرف به دلیل شستشوی حساس و خاص اسکراب‌ها به وجود آمد و در بازار عرضه شد.
اسکراب و کرونا
همچنین با توجه به همه‌گیری جهانی COVID-19 استفاده از اسکراب در خارج از بیمارستان در جاهای دیگر رایج شده است. صنایع دیگر که از اسکراب‌ها استفاده می‌کنند شامل امکانات تمرینی، مدارس و رستوران‌ها هستند. استانداردهای ایمنی و بهداشتی برای رستوران‌ها و رعایت قانونی آنها بسیار مهم است، و تهدیدهای زیادی برای رشد و گسترش باکتری‌ها از طریق منوها، میزها، و نمکدان‌های چاشنیِ مشترک وجود دارد.
